YENİDEN
DEĞERLEME ORANININ İNSAFSIZLIĞI
Dr. A. Bumin DOĞRUSÖZ
Dünya Gazetesi 14.11.2019
Yeniden değerleme müessesesi vergi
mevzuatımızdan, enflasyon düzeltmesi müessesesinin kabulü ile birlikte,
1.1.2004 tarihi itibariyle kaldırılmıştır. Ancak pek çok kanunda, tarife, oran,
miktar yahut tutarların endekslenmesinde yeniden değerleme oranı
kullanıldığından Kanunda, Maliye Bakanlığının her yıl yeniden değerleme oranını
belirleyerek ilan etmesine ilişkin düzenleme korunmuştur (Vergi Usul Kanunu
mük. md. 298/B).
Burada Hazine ve Maliye Bakanlığının yetkisi
“bağlı yetki”dir. Özünde bu oranın ne olacağı kanunla belli edilmiş, bakanlığa
sadece bu oranı ilan etme yetkisi verilmiştir. Kanuna göre yeniden değerleme
oranı, yeniden değerleme yapılacak yılın Ekim ayında bir önceki yılın aynı
dönemine göre Üretici Fiyatları Genel Endeksinde (ÜFE) meydana gelen ortalama
fiyat artış oranıdır.
Türkiye
İstatistik Kurumu, 2020 yılında uygulanacak çeşitli oran, tarife, ceza gibi
endekslenmiş değerlerin belirlenmesine esas olacak yeniden değerleme oranının
temeli olan, Ekim ayındaki 12 aylık ortalamalara göre Yİ-ÜFE’yi 3.11.2019 günü 22.58
olarak açıkladı. Hazine ve Maliye Bakanlığının da bu oranı esas alarak, bir Vergi
Usul Kanunu Genel Tebliği ile 2019 yılı yeniden değerleme oranını % 22.58 olarak
ilan etmesi bekleniyor.
Bu oran 2020 yılında uygulanacak pek
çok vergi, bazen istisna, harç, ceza tutarlarının belirlenmesinde rol
oynayacağı gibi yargılama usulünde de görevli mahkemenin, kesinleşecek veya istinaf
yahut temyiz edilebilecek kararların belirlenmesindeki ölçüte de kaynaklık
edecektir. Bu oranın etkileyeceği bazı önemli düzenlemeleri, aşağıda
sıralayalım istedik.
Mesken kira gelirlerine 2019’da 5.400
TL olarak uygulanan istisna tutarı ile işyerinde yemek vermeyerek ücretlilerine
yemek bedeli ödeyen işverenlerin bu bedellerden 2019 yılında istisna tuttukları
19,-TL’lik istisna tutarı, 2020 yılında % 22,58 fazlası ile uygulanacaktır. Gelir
vergisi tarifesinin gelir dilim tutarları da % 22.58 oranında artacaktır. Ancak
halen Meclis gündeminde bulunan Kanun Teklifi yasalaşırsa, Teklifteki dilimlerin
(ki 500.000,- liralık dilime kadar dilimler aynıdır) uygulama alanı 1.1.2019
tarihinden itibaren yürürlüğe gireceğinden yeniden değerleme artışı yine söz
konusu olacaktır.
Veraset ve İntikal Vergisinde
istisnalarla birlikte matrah dilim tutarları da % 22,58 artacaktır. Buna göre
2019 yılında mirasçı füruğ ve eş için ayrı ayrı 250.125 TL olarak uygulanan
istisna tutarı 2020 yılında 307.350,- TL’ye yükselecektir.
Motorlu araç sahiplerince ödenecek
motorlu taşılar vergisi ve maktu damga vergisi tutarları, pasaport, ehliyet,
yargı harcı gibi maktu olarak belirlenmiş pek çok harç tutarı % 22.58 oranında artacaktır.
Vergi Usul Kanununda yer alan pek çok
had veya tutar da yeniden değerleme oranından etkilenmektedir. Örneğin nihai
tüketicilere yapılan satışlarda fatura yerine yazar kasa fişi veya perakende
satış fişi verebilme sınırı 2020’de 1.500,- TL olacak. Bu sınır halen 1.200 TL
olarak uygulanmaktadır. Yine aynı şekilde mükelleflerin aldıkları iktisadi
kıymet bedellerini amortismana tabi tutmaksızın doğrudan gider yazabilmelerine
ilişkin sınır da aynı şekilde yükselecektir.
Vergi Usul Kanununda maktu tutar
olarak belirlenmiş cezalar da artıyor. Belge düzenlememe, defterlere kanunla
belirlenen sürelerde kayıt yapmama, vergi kimlik numarası kullanmama, ikaza
rağmen aracı durdurmama, muhasebe standartlarına uymama ve daha pek çok fiilin
cezası 2020 yılında % 22,58 zamlı olarak uygulanacak.
Emlak vergileri de 2020’de zamlanacaktır.
2020 yılının matrah belirlenmesine ilişkin genel dönem olmaması dolayısıyla,
artış yeniden değerleme oranının yarısı oranında, yani % 11,29 oranında
olacaktır.
Yeniden değerleme oranı, sadece vergi
mevzuatındaki düzenlemeleri etkilemiyor, başkaca mevzuatlara da etkiliyor.
Örneğin trafik cezaları, İş Kanunu ve Sendikalar Kanunu uyarınca kesilen idari
para cezaları, Ticaret Kanununa göre kesilen cezalar, Rekabet Kurulunca
uygulanan para cezalarının tutarları da 2019 yılında yeniden değerleme oranı oranında
artıyor.
YMM’ler tarafından yapılan tam tasdik
ve KDV iade tasdik işlemlerinde, alt
firma karşıt incelemesine tabi tutulması gereken had da, 2020 yılında
artacak. Yıllık KDV iadelerinde geçerli asgari iade tutarının belirlenmesinde
de yeniden değerleme oranı etkili olmaktadır. Kurumlar vergisi veya gelir
vergisi beyannameleri ile muhtasar ve KDV beyannamelerinin SMMM'lere imzalattırılmasına ilişkin hadler
de her yıl yeniden değerleme oranında artırılarak tespit
edilmektedir.
Siyasi
Partiler Kanununun 66 ve Ek 6. maddesi uyarınca, bir siyasi partiye aynı yıl içinde yapılabilecek ayni veya nakdi bağışın
toplam tutarı da her yıl yeniden değerleme oranında artmaktadır.
Bu hadlerin 2020 yılında yeniden değerleme
oranında artırılmış tutarlar Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından her yıl
olduğu gibi Genel Tebliğlerle kamuya duyurulmaktadır. Önümüzdeki günlerde bu
Tebliğler (böyle diyorsak da bu Tebliğler genellikle Aralık ayının son
günlerinde) peş peşe yayınlanacak ve dolayısıyla yaşamın ve üretimin maliyeti yaklaşık
% 22,58 oranında artacaktır.
Ancak Kanunlarda yeniden değerleme
oranında artış öngörülen düzenlemelerin hemen hemen hepsinde Cumhurbaşkanına
ilgili tutar, had veya tarifenin daha düşük oranda artmasına veya ilgili tutar,
had veya tarifenin aynı kalmasına yol açacak şekilde takdir yetkisi
tanınmıştır. Mali yüklerin % 22,58
oranında artacak olmasının, enflasyon oranını olumsuz etkileyecek olması bir
yana, yıllık enflasyonla da bağdaştırılması mümkün değildir. 2019 yılı yıllık
enflasyonunun % 12 civarında oluşacağı da dikkate alınırsa, yeniden değerleme
oranının yol açacağı insafsızlık dahi iyi anlaşılacaktır.
Bu nedenle 2020 yılında uygulanacak vergi mevzuatına
ilişkin had, tarife, sınır veya oran konusunda, Cumhurbaşkanlığı Kararları ile
Hazine ve Maliye Bakanlığının yayımlayacağı Genel Tebliğleri izlemekte yarar
vardır.