YENİDEN DEĞERLEME ORANININ İNSAFSIZLIĞI

14.11.2019 Dr. Bumin DOGRUSÖZ - 2219 görüntülenme YAZDIR

YENİDEN DEĞERLEME ORANININ İNSAFSIZLIĞI

Dr. A. Bumin DOĞRUSÖZ

Dünya Gazetesi 14.11.2019

          Yeniden değerleme müessesesi vergi mevzuatımızdan, enflasyon düzeltmesi müessesesinin kabulü ile birlikte, 1.1.2004 tarihi itibariyle kaldırılmıştır. Ancak pek çok kanunda, tarife, oran, miktar yahut tutarların endekslenmesinde yeniden değerleme oranı kullanıldığından Kanunda, Maliye Bakanlığının her yıl yeniden değerleme oranını belirleyerek ilan etmesine ilişkin düzenleme korunmuştur (Vergi Usul Kanunu mük. md. 298/B).

          Burada Hazine ve Maliye Bakanlığının yetkisi “bağlı yetki”dir. Özünde bu oranın ne olacağı kanunla belli edilmiş, bakanlığa sadece bu oranı ilan etme yetkisi verilmiştir. Kanuna göre yeniden değerleme oranı, yeniden değerleme yapılacak yılın Ekim ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre Üretici Fiyatları Genel Endeksinde (ÜFE) meydana gelen ortalama fiyat artış oranıdır.

Türkiye İstatistik Kurumu, 2020 yılında uygulanacak çeşitli oran, tarife, ceza gibi endekslenmiş değerlerin belirlenmesine esas olacak yeniden değerleme oranının temeli olan, Ekim ayındaki 12 aylık ortalamalara göre Yİ-ÜFE’yi 3.11.2019 günü 22.58 olarak açıkladı. Hazine ve Maliye Bakanlığının da bu oranı esas alarak, bir Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile 2019 yılı yeniden değerleme oranını % 22.58 olarak ilan etmesi bekleniyor.

          Bu oran 2020 yılında uygulanacak pek çok vergi, bazen istisna, harç, ceza tutarlarının belirlenmesinde rol oynayacağı gibi yargılama usulünde de görevli mahkemenin, kesinleşecek veya istinaf yahut temyiz edilebilecek kararların belirlenmesindeki ölçüte de kaynaklık edecektir. Bu oranın etkileyeceği bazı önemli düzenlemeleri, aşağıda sıralayalım istedik.

          Mesken kira gelirlerine 2019’da 5.400 TL olarak uygulanan istisna tutarı ile işyerinde yemek vermeyerek ücretlilerine yemek bedeli ödeyen işverenlerin bu bedellerden 2019 yılında istisna tuttukları 19,-TL’lik istisna tutarı, 2020 yılında % 22,58 fazlası ile uygulanacaktır. Gelir vergisi tarifesinin gelir dilim tutarları da % 22.58 oranında artacaktır. Ancak halen Meclis gündeminde bulunan Kanun Teklifi yasalaşırsa, Teklifteki dilimlerin (ki 500.000,- liralık dilime kadar dilimler aynıdır) uygulama alanı 1.1.2019 tarihinden itibaren yürürlüğe gireceğinden yeniden değerleme artışı yine söz konusu olacaktır.

          Veraset ve İntikal Vergisinde istisnalarla birlikte matrah dilim tutarları da % 22,58 artacaktır. Buna göre 2019 yılında mirasçı füruğ ve eş için ayrı ayrı 250.125 TL olarak uygulanan istisna tutarı 2020 yılında 307.350,- TL’ye yükselecektir.

          Motorlu araç sahiplerince ödenecek motorlu taşılar vergisi ve maktu damga vergisi tutarları, pasaport, ehliyet, yargı harcı gibi maktu olarak belirlenmiş pek çok harç tutarı % 22.58 oranında artacaktır.

          Vergi Usul Kanununda yer alan pek çok had veya tutar da yeniden değerleme oranından etkilenmektedir. Örneğin nihai tüketicilere yapılan satışlarda fatura yerine yazar kasa fişi veya perakende satış fişi verebilme sınırı 2020’de 1.500,- TL olacak. Bu sınır halen 1.200 TL olarak uygulanmaktadır. Yine aynı şekilde mükelleflerin aldıkları iktisadi kıymet bedellerini amortismana tabi tutmaksızın doğrudan gider yazabilmelerine ilişkin sınır da aynı şekilde yükselecektir.

          Vergi Usul Kanununda maktu tutar olarak belirlenmiş cezalar da artıyor. Belge düzenlememe, defterlere kanunla belirlenen sürelerde kayıt yapmama, vergi kimlik numarası kullanmama, ikaza rağmen aracı durdurmama, muhasebe standartlarına uymama ve daha pek çok fiilin cezası 2020 yılında % 22,58 zamlı olarak uygulanacak.

          Emlak vergileri de 2020’de zamlanacaktır. 2020 yılının matrah belirlenmesine ilişkin genel dönem olmaması dolayısıyla, artış yeniden değerleme oranının yarısı oranında, yani % 11,29 oranında olacaktır.

          Yeniden değerleme oranı, sadece vergi mevzuatındaki düzenlemeleri etkilemiyor, başkaca mevzuatlara da etkiliyor. Örneğin trafik cezaları, İş Kanunu ve Sendikalar Kanunu uyarınca kesilen idari para cezaları, Ticaret Kanununa göre kesilen cezalar, Rekabet Kurulunca uygulanan para cezalarının tutarları da 2019 yılında yeniden değerleme oranı oranında artıyor.

          YMM’ler tarafından yapılan tam tasdik ve KDV iade tasdik işlemlerinde, alt firma karşıt incelemesine tabi tutulması gereken had da, 2020 yılında artacak. Yıllık KDV iadelerinde geçerli asgari iade tutarının belirlenmesinde de yeniden değerleme oranı etkili olmaktadır. Kurumlar vergisi veya gelir vergisi beyannameleri ile muhtasar ve KDV beyannamelerinin SMMM'lere imzalattırılmasına ilişkin hadler de her yıl yeniden değerleme oranında artırılarak tespit edilmektedir. 

          Siyasi Partiler Kanununun 66 ve Ek 6. maddesi uyarınca, bir siyasi partiye aynı yıl içinde yapılabilecek ayni veya nakdi bağışın toplam tutarı da her yıl yeniden değerleme oranında artmaktadır.

          Bu hadlerin 2020 yılında yeniden değerleme oranında artırılmış tutarlar Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından her yıl olduğu gibi Genel Tebliğlerle kamuya duyurulmaktadır. Önümüzdeki günlerde bu Tebliğler (böyle diyorsak da bu Tebliğler genellikle Aralık ayının son günlerinde) peş peşe yayınlanacak ve dolayısıyla yaşamın ve üretimin maliyeti yaklaşık % 22,58 oranında artacaktır.

          Ancak Kanunlarda yeniden değerleme oranında artış öngörülen düzenlemelerin hemen hemen hepsinde Cumhurbaşkanına ilgili tutar, had veya tarifenin daha düşük oranda artmasına veya ilgili tutar, had veya tarifenin aynı kalmasına yol açacak şekilde takdir yetkisi tanınmıştır.  Mali yüklerin % 22,58 oranında artacak olmasının, enflasyon oranını olumsuz etkileyecek olması bir yana, yıllık enflasyonla da bağdaştırılması mümkün değildir. 2019 yılı yıllık enflasyonunun % 12 civarında oluşacağı da dikkate alınırsa, yeniden değerleme oranının yol açacağı insafsızlık dahi iyi anlaşılacaktır.  

Bu nedenle 2020 yılında uygulanacak vergi mevzuatına ilişkin had, tarife, sınır veya oran konusunda, Cumhurbaşkanlığı Kararları ile Hazine ve Maliye Bakanlığının yayımlayacağı Genel Tebliğleri izlemekte yarar vardır.