E – Yoklama ve Mükellef Haklari

(22.9.2015 tarihli DÜNYA Gazetesinde yayimlanmistir)

Beyana dayali vergilendirmeyi öngören çagdas vergi sistemlerinde, saglikli vergilendirmenin önemli unsurlarindan biri de yapilan beyanlarin ve vergilendirmeyi ilgilendiren olaylarin izlenmesi ve kontrolüdür. Bu maksatla Vergi Usul Kanunumuzda yoklama, inceleme, bilgi isteme, sürekli bilgi verilmesini saglama gibi çesitli yöntemler gelistirilmistir.

Bu yöntemlerin de hiç süphesiz çagdas gelismelerden, elektronik araç ve sistemlerdeki ilerlemelerden etkilenmesi ve kendilerini gelistirmesi söz konusudur. Mükellefler ve islemleri gelisirken, vergi idaresine “sen yerinde dur” denilemez.  

Zaten bu maksatla vergi yönetimimiz giderek “e” lesmektedir. E-beyanname, E-fatura, E-belge, E-bildirim, E-defter, E-Arsiv, E-tebligat, “e”’lesmenin son örnekleridir. Bunlara bir de E-yoklama eklenmistir.

Vergi Usul Kanununa 27.3.2015 tarih ve 6637 sayili Kanunla eklenen 132/A maddesi ile yoklama’nin elektronik ortamda da yapilabilmesi olanagi saglanmis ve bu konudaki usul ve esaslari belirleme yetkisi Maliye Bakanligi’na verilmistir.

Maliye Bakanligi ise 20.6.2015 tarihli Resmi Gazete’de yayimladigi 453 sayili Vergi Usul Kanunu Genel Tebligi ile konuya iliskin belirlemelerini yapmis ve uygulamanin 1.9.2015’de yürürlüge girmesini öngörmüstür. Bu düzenlemeye göre vergi idaresi bu gün itibariyle 22 gündür E-yoklama yetkisine sahiptir.

Teblig’de dogal olarak, yoklama yapmaya yetkili kisiler ve yoklama konusu olaylar/islemler ile ilgili bir yenilik söz konusu degildir. Zaten Kanunla belirlenmis bu konularin Tebligle degistirilmesi veya gelistirilmesi söz konusu olamaz.

Elektronik Yoklama Sisteminde yoklama talebi, talebin yoklamaya yetkililere iletilmesi, yoklama fisinin olusturulmasi, kayit altina alinmasi ve onaylanmasi ile yoklama fisinin ilgilisine iletilmesi islemleri elektronik ortamda gerçeklestirilecektir. Yoklama faaliyetinin herhangi bir nedenle elektronik ortamda yürütülememesi halinde söz konusu islemler, eskiden oldugu gibi, genel hükümler dogrultusunda yapilacaktir.

Yoklama sirasinda tespit edilen hususlar, nezdinde yoklama yapilana veya yetkilisine mobil cihaz ekraninda ön izleme yaptirilmak suretiyle okutulur ve dogrulugu noktasinda karsilikli olarak mutabik kalinmasi halinde;

a. Nezdinde yoklama yapilanin veya yetkilisinin elektronik imza araci varsa; elektronik imza araci kullanilarak e-yoklama fisi imzalanacaktir,

b. Nezdinde yoklama yapilanin elektronik imza araci yoksa; yoklamaya iliskin özet bilgilerle benzersiz kodun (e-yoklama fisinin degistirilemeyecegini güvence altina alan ve sadece düzenlenen fise ait tekil numara) üzerine yazildigi e-yoklama imza formu, tarih yazilmak suretiyle yoklamaya yetkililer ve nezdinde yoklama yapilan kisi veya yetkilisi ile birlikte karsilikli olarak islak imza ile imzalanacaktir.

E-yoklama fisinin tanzimi sirasinda, nezdinde yoklama yapilan veya yetkilisi bulunmaz veya imzadan imtina ederlerse bu durum mobil cihaz üzerinde ve e-yoklama imza formunda belirtilecek ve yoklama fisi yoklamaya yetkili memur tarafindan tek tarafli olarak onaylanacaktir.

E-yoklama fisi, internet vergi dairesi üzerinden görüntülenebilir ve çiktisi alinabilir. Ayni sekilde bagli bulunulan vergi dairesine basvurularak kagit ortaminda bir örnegini almak da mümkündür. Yoklama fisinin tanzimi sirasinda nezdinde yoklama yapilana veya yetkilisine ulasilamazsa,  e-yoklama fisinin çiktisi mükellefin bilinen adresine 7 gün içerisinde gönderilecektir.

Yetkili memur tarafindan kendi elektronik cihazinda tutulacak bu yoklama fisine mükellefin ihtirazi kayitlarinin nasil konulacagi veya nezdinde yoklama yapilanin “kabul etmiyorum” beyani ile nasil imzalayacagi, bunun elektronik imza ile yapilip yapilamayacagi belli degildir. Oysa ileride yargi önünde taraflar için önemli bir delil olusturan yoklama fislerine ihtirazi kayit koyma hakki, çok önemli bir mükellef hakkidir. 

Öte yandan Vergi Usul Kanunu 131/2 maddesinde, nezdinde yoklama yapilanin veya yetkilisinin yoklama sirasinda bulunmamasi veya imzadan imtina etmesi halinde yoklama fisinin, polis, jandarma veya ihtiyar meclisi üyelerinden biri tarafindan da imza edilmesi zorunlulugunu aramistir. Bu düzenlemenin amaci, yoklamaya yetkili kisinin gerçekten yoklama yapilan yere gittiginin ve nezdinde yoklama yapilanin bulunmadiginin veya bulunamadiginin yahut imzadan imtina ettiginin delillendirilmesi, yoklamaya yetkililerin yoklama fislerini tembellikle yahut suiniyetle dairede düzenlemelerinin önüne geçilmesi seklinde özetlenebilir. Bu bir mükellef hakkidir. Nitekim bir olayda Danistay, nezdinde yoklama yapilanin hazir bulunmadigi durumda yoklama fisinin karakolda polise imzalattirilmasini geçerli saymamis, polisin yoklama yerinde bulunmasini da aramistir.  

E-yoklama tebligindeki düzenleme ile özetle “E-yoklama fisinin tanzimi sirasinda, nezdinde yoklama yapilan veya yetkilisi bulunmaz veya imzadan imtina ederlerse bu durum mobil cihaz üzerinde ve e-yoklama imza formunda belirtilecek ve yoklama fisi yoklamaya yetkili memur tarafindan tek tarafli olarak onaylanacaktir.” denilmek suretiyle, Vergi Usul Kanununun aktardigimiz düzenlemesi, bir anlamda Maliye Bakanliginca yürürlükten kaldirilmis olunmaktadir.

Buna karsilik yarginin, Vergi Usul Kanununun 131/2 maddesine uygun olmayan yoklama fislerine itibar edecegini, hiç düsünmüyoruz.

Elektronik ortamdaki gelismelerden vergilendirme alaninda yararlanilmasi güzel ve olumlu bir gelisme olmakla birlikte, bu gelismelerden yararlanmanin yolunun mükellef haklarini geriye götürmek olmamasi gerekir.