YENIDEN
DEGERLEME ORANININ ETKILERI
Dr. A. Bumin DOGRUSÖZ
Dünya Gazetesi 11.12.2018
Yeniden degerleme müessesesi vergi
mevzuatimizdan, enflasyon düzeltmesi müessesesinin kabulü ile birlikte,
1.1.2004 tarihi itibariyle kaldirilmistir. Ancak pek çok kanunda, tarife, oran,
miktar yahut tutarlarin endekslenmesinde yeniden degerleme orani
kullanildigindan Kanunda, Maliye Bakanliginin her yil yeniden degerleme oranini
belirleyerek ilan etmesine iliskin düzenleme korunmustur (Vergi Usul Kanunu
mük. md. 298/B).
Burada Hazine ve Maliye Bakanliginin
yetkisi “bagli yetki”dir. Özünde bu oranin ne olacagi kanunla belli edilmis,
bakanliga sadece bu orani ilan etme yetkisi verilmistir. Kanuna göre yeniden
degerleme orani, yeniden degerleme yapilacak yilin Ekim ayinda bir önceki yilin
ayni dönemine göre Üretici Fiyatlari Genel Endeksinde (ÜFE) meydana gelen
ortalama fiyat artis oranidir.
Türkiye
Istatistik Kurumu, 2019 yilinda uygulanacak çesitli oran, tarife, ceza gibi
endekslenmis degerlerin belirlenmesine esas olacak yeniden degerleme oraninin
temeli olan, Ekim ayindaki 12 aylik ortalamalara göre YI-ÜFE’yi 3.11.2018 günü açikladi.
Maliye Bakanligi’da bu orani esas alarak, 503 sayili Vergi Usul Kanunu Genel
Teblig ile 2018 yeniden degerleme oranini % 23,73 olarak ilan etti.
Bu oran 2019 yilinda uygulanacak pek
çok vergi, bazen istisna, harç, ceza tutarlarinin belirlenmesinde rol
oynayacagi gibi yargilama usulünde de görevli mahkemenin, kesinlesecek veya
istinaf yahut temyiz edilebilecek kararlarin belirlenmesindeki ölçüte de
kaynaklik edecektir. Bu oranin etkileyecegi bazi önemli düzenlemeleri, asagida
siralayalim istedik.
Mesken kira gelirlerine 2018’de 4.400
TL olarak uygulanan istisna tutari ile isyerinde yemek vermeyerek ücretlilerine
yemek bedeli ödeyen isverenlerin bu bedellerden 2018 yilinda istisna tuttuklari
16,-TL’lik istisna tutari, 2019 yilinda % 14.47 fazlasi ile uygulanacaktir. Gelir
vergisi tarifesinin gelir dilim tutarlari da % 14.47 oraninda artacaktir.
Veraset ve Intikal Vergisinde
istisnalarla birlikte matrah dilim tutarlari da % 14.47 artacaktir. Buna göre
2018 yilinda mirasçi fürug ve es için ayri ayri 201.154 TL olarak uygulanan
istisna tutari 2019 yilinda 248.880,- TL’ye yükselecektir.
Motorlu araç sahiplerince ödenecek
motorlu tasilar vergisi ve maktu damga vergisi tutarlari, pasaport, ehliyet,
yargi harci gibi maktu olarak belirlenmis pek çok harç tutari % 23,73 oraninda artacaktir.
Vergi Usul Kanununda yer alan pek
çok had veya tutar da yeniden degerleme oranindan etkilenmektedir. Örnegin
nihai tüketicilere yapilan satislarda fatura yerine yazar kasa fisi veya perakende
satis fisi verebilme siniri 2018’de 1.230,- TL olacak. Bu sinir halen 1.000 TL
olarak uygulanmaktadir. Yine ayni sekilde mükelleflerin aldiklari iktisadi
kiymet bedellerini amortismana tabi tutmaksizin dogrudan gider yazabilmelerine
iliskin sinir da ayni sekilde yükselecektir.
Vergi Usul Kanununda maktu tutar
olarak belirlenmis cezalar da artiyor. Belge düzenlememe, defterlere kanunla
belirlenen sürelerde kayit yapmama, vergi kimlik numarasi kullanmama, ikaza
ragmen araci durdurmama, muhasebe standartlarina uymama ve daha pek çok fiilin
cezasi 2019 yilinda % 23.73 zamli olarak uygulanacak.
Emlak vergileri de 2019’da zamlanacaktir.
2019 yilinin matrah belirlenmesine iliskin genel dönem olmamasi dolayisiyla,
artis yeniden degerleme oraninin yarisi oraninda, yani % 11,86 oraninda
olacaktir.
Yeniden degerleme orani, sadece
vergi mevzuatindaki düzenlemeleri etkilemiyor, baskaca mevzuatlara da
etkiliyor. Örnegin trafik cezalari, Is Kanunu ve Sendikalar Kanunu uyarinca
kesilen idari para cezalari, Rekabet Kurulunca uygulanan para cezalarinin tutarlari
da 2019 yilinda yeniden degerleme orani oraninda artiyor.
YMM’ler tarafindan yapilan tam
tasdik ve KDV iade tasdik islemlerinde,
alt firma karsit incelemesine tabi tutulmasi gereken had da, 2019
yilinda % 23,73 oraninda artacak. Yillik KDV iadelerinde geçerli asgari iade
tutarinin belirlenmesinde de yeniden degerleme orani etkili olmaktadir. Kurumlar
vergisi veya gelir vergisi beyannameleri ile muhtasar ve KDV beyannamelerinin SMMM'lere imzalattirilmasina iliskin hadler
de her yil yeniden degerleme oraninda artirilarak tespit edilmektedir.
Siyasi
Partiler Kanununun 66 ve Ek 6. maddesi uyarinca, bir siyasi partiye ayni yil içinde yapilabilecek ayni veya nakdi bagisin
toplam tutari da her yil yeniden degerleme oraninda artmaktadir.
Bu hadlerin 2018 yilinda yeniden
degerleme oraninda artirilmis tutarlari Hazine ve Maliye Bakanligi tarafindan
Genel Tebliglerle kamuya duyurulmaktadir. Önümüzdeki günlerde bu Tebligler pes
pese yayinlanacak ve dolayisiyla yasamin ve üretimin maliyeti yaklasik % 23,73 artacaktir.
Ancak Kanunlarda yeniden degerleme
oraninda artis öngörülen düzenlemelerin hemen hemen hepsinde Cumhurbaskanina
ilgili tutar, had veya tarifenin daha düsük oranda artmasina veya ilgili tutar,
had veya tarifenin ayni kalmasina yol açacak sekilde takdir yetkisi
taninmistir. Mali yüklerin % 23,73
artacak olmasinin zaten yüksek olan enflasyon oranini olumsuz etkileyecegi,
önümüzde mahalli idareler seçimlerinin bulunmasi gibi pek çok etkenle kamu
oyunda Cumhurbaskaninin bu yetkisini kullanacagi beklentisi yaygindir. Bu
nedenle önümüzdeki yil uygulanacak ilgili tutar, had veya tarifeler için
Cumhurbaskani Kararlari ile Hazine ve Maliye Bakanligi Tebliglerini izlemekte
yarar vardir.