Ücretlerin bankadan ödenme zorunlulugu

Dr. Bumin DOGRUSÖZ

Dünya Gazetesi / 26.05.2016

18 Kasim 2008 tarihli Resmi Gazete’de yayimlanan “Ücret, Prim, Ikramiye Ve Bu Nitelikteki Her Türlü Istihkakin Bankalar Araciligi Ile Ödenmesine Dair Yönetmelik” ile ücret ödemelerinin bazi kosullarla bankalar araciligiyla yapilmasi zorunlulugu getirilmistir. Bu yükümlülük, her seyden önce Borçlar Kanunu’na, Is Kanunu’na, Deniz Is Kanunu’na ve Basin Is Kanunu’na göre isçi çalistiranlar için öngörülmüstür. Yönetmeligin yürürlük tarihi olan 1.1.2009 tarihinde ve/veya sonrasinda Is Kanunu’na göre en az 10 isçi çalistiran yahut en az 10 gazeteci çalistiran isverenlerle, bu sayidan az gazeteci çalistirmakla birlikte gazeteci sayisi ile Is Kanununa göre çalistirdiklari isçi sayisi toplami 10 veya daha fazla olan isverenler, ile en az 10 gemi adami çalistiran isverenler, ücret ve benzeri ödemelerini bankalar araciligi ile yapmakla yükümlü kilinmislardir. 

Ücret ve benzeri ödemeler, bir baska deyisle “her türlü istihkak” kavraminin kapsami konusunda Gelir Vergisi Kanunu’nun 61. maddesi bir fikir verebilir. Bu maddeye göre, “Ücretlerin ödenek, tazminat, kasa tazminati (Mali sorumluluk tazminati), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakki, prim, ikramiye, gider karsiligi veya baska adlar altinda ödenmis olmasi veya bir ortaklik münasebeti niteliginde olmamak sarti ile kazancin belli bir yüzdesi seklinde tayin edilmis bulunmasi onun mahiyetini degistirmez.” Is Kanunu’na göre hizmet akdinin uzantisi olan ihbar ve kidem tazminatlarinin da bu kapsamda düsünülmesi gerekir. Avanslarin da bu zorunluluk kapsaminda oldugu unutulmamalidir. 

Burada 10 kisinin hesabinda, bordro ile vergilendirilen ancak anilan is kanunlarina göre çalismayan kisilerin, 10 kisinin hesabinda dikkate alinmamasi gerekir. Örnegin anonim sirketlerin yönetim kurulu üyelerinin huzur haklarinin veya ayliklarinin bordro ile vergilendirilmesi durumunda dahi, 10 kisinin hesabina dikkate alinmamasi gerekir. Zira bu kisilerle sirket arasindaki iliski, Is Kanunu’na veya Borçlar Kanunu’nun hizmet akdi hükümlerine degil, Borçlar Kanunu’nun vekâlet sözlesmesi hükümlerine dayanmaktadir. 

Bu yönetmelik kapsaminda banka araciligiyla ücretlilerin hesabina ödeme yapilirken ödemenin niteliginin belirtilmesi zorunludur. Ödeme yapmasi gereken isverenler, isveren vekilleri veya üçüncü kisiler, isyerlerinin bulundugu mahalde banka subesi bulunmamasi ya da çalisanlara banka araciligiyla ödeme yapilmasina imkân bulunmamasi hâlinde ödemeler, T.C. Posta ve Telgraf Teskilati Genel Müdürlügü subeleri araciligiyla yapmalari gerekmektedir. 

Bu getirilen yükümlülüge uyulamamasi halinde uygulanacak yaptirim konusunda yönetmelik, çalisanin tabi oldugu kanunun (Is Kanunu, Deniz Is Kanunu, Basin Is Kanunu) yaptirimlarina atif yapmistir. Yönetmeligin yaptirim konusundaki bu düzenlemesi hukuka aykiridir. Is verene yüklenen yükümlülügün ihlali dolayisiyla isverene kesilecek cezanin çalisana göre farklilastirilmasi, hukuka aykiriligin yani sira adaletsizlige de yol açmaktadir. 

Ancak ödemenin banka veya PTT araciligi ile yapilmasinin mücbir sebep veya halin icabi geregi mümkün olmadigi hallerde, yaptirim uygulanmamasi gerekir. 

Daha sonra 5 Aralik 2012’de yayimlanan bir yönetmelik degisikligi ile Savunma Sanayii Güvenligi Kanunu kapsaminda tesis güvenlik belgesine sahip isyerleri ile Teknoloji Gelistirme Bölgeleri Kanunu kapsaminda bulunan gizlilik dereceli tesislerde çalistirilanlara ve Devlet Istihbarat Hizmetleri ve Milli Istihbarat Teskilati Kanunu ve bu kanuna göre çikarilan yönetmeliklerde belirtilen görevleri yerine getirmekle görevlendirilenlere yapilacak ödemeler, bankalar araciligiyla yapilmasi zorunlulugundan istisna edilmistir. 

Nihayet, geçtigimiz günlerde, 21 Mayis 2016 tarihli Resmi Gazete’de yayimlanan bir baska yönetmelik degisikligi ile “10 isçi” ibaresi “5 isçi” olarak degistirilmistir. Bu degisiklik 1 Haziran 2016 tarihinde yürürlüge girecektir. 

Bu nedenle 1 Haziran’dan itibaren, Is Kanunu’na, Deniz Is Kanunu’na yahut Basin Is Kanunu’na tâbi sekilde bes veya daha fazla isçi, gemi adami yahut basin mensubu çalistiranlar, yapacaklari ücret ve benzeri ödemeleri bankalar araciligi ile yapmak zorundadirlar.

Burada banka kavrami, Bankacilik Kanunu’na tabi bankalarin yani sira katilim bankalarini da kapsarken, anilan son degisiklik ile kavramin sadece 5411 sayili Kanun’a tabi bankalari kapsadigi belirtilmistir. Bu degisikligin nedeni, katilim bankalarinin da 5411 sayili Kanun kapsamina alinmis olunmasidir. Yoksa burada bir kapsam daraltmasi söz konusu degildir. 

Yönetmelik degisikliginin yürürlük tarihi itibariyle yapilacak ödemeler, ödemenin hangi zamana ait olduguna bakilmaksizin yönetmelik kapsaminda oldugundan, 5 ilâ 9 isçi çalistiranlar, mayis ayi ücretlerini mayis ayinin son günü ödemeleri halinde bu ücretler için bankadan ödeme zorunluluguna tabi olmayacaklardir. Ancak mayis ayi ücretinin haziran ayinin her hangi bir gününde ödenmesi halinde, ödemenin isçinin banka hesabina yapilmasi zorunlu olacaktir.