EKSIKLIGI DUYULAN DAVA TIPI: “YORUM DAVASI”

Dr. A. Bumin DOGRUSÖZ

Dünya Gazetesi 20.8.2019

2576 sayili “Bölge Idare Mahkemeleri, Idare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemelerinin Kurulus ve Görevleri Hakkinda Kanun”un, “Vergi Mahkemelerinin Görevleri” baslikli 6. maddesi ile vergi mahkemelerinin görev alani, “Genel Bütçeye, Il Özel Idareleri, belediye ve köylere ait, vergi, resim ve harçlar ile benzeri mali yükümler ve bunlarin zam ve cezalari ile tarifelere iliskin davalarla, bu konularda 6183 sayili Amme Alacaklarinin Tahsil Usulü Hakkinda Kanunun uygulanmasina iliskin davalar” seklinde belirlenmistir.

          Ancak bu hükme bakarak, vergi konularinin sadece vergi yargisinin alaninda oldugu ve sadece vergi mahkemelerinde tartisildigini düsünmek yaniltici olacaktir. Zira kisiler arasinda çikan pek çok uyusmazlikta, vergi düzenlemeleri veya idarenin vergi hukukuna iliskin idari nitelikteki islemleri tartisma konusu olabilmekte, bazen de adli yarginin karari, söz konusu düzenleme ve islemlerin yorumuna göre olusmaktadir. Hatta bazi uyusmazliklarda adli yargi, idarenin isleminin hukuka uygunluk denetimini dahi yapmak zorunda kalabilmektedir. Böyle bir durumda ise bazen hazinenin alacagi zarara ugrayabilmekte, bazen de vergi hukuku adli yarginin ihtisas alani disinda kaldigindan vergi hukuku ile bagdasmayan yorum ve sonuçlar olusabilmektedir. Bu gibi hallerde ise dava sonucu pek çok dosyada vergi hukukunun özelliklerine vakif olmayan bilirkisilerin yorumlarina kalmaktadir.

 Oysa ülkemiz gibi, “idari rejim”i benimsemis ülkelerde, idareyi ve idari faaliyetleri basli basina düzenleyen ve özel hukuktan ayri ve bagimsiz bir “idare hukuku” mevcuttur(2). Bu ülkelerde, idari uyusmazliklarin idari yargi mercileri tarafindan çözümlenmesi prensibi dolayisiyla, adli mahkemelerin idari islemler hakkinda bir karar vermeye ve bu mahkemelerin görevli olduklari bir uyusmazligin çözülmesi ile ilgili olsa bile, idari islem ve kararlari yorumlamaya yetkileri yoktur(2).                

         Geçmiste Türk Hukukunda da, idari – adli yargi düzenlerinin ayriliginin geregi olarak, adli yarginin önüne gelen uyusmazliklarin idari unsurlar içermesi halinde sorunun idari yargiya aktarilarak, idari yargi merciinin yorum ve nitelendirilmesinin alinmasini saglayacak “yorum davasi”na yönelik düzenlemeler vardi. Ancak daha sonra bu düzenlemeler, bu yola fazla basvurulmadigi ve adli yarginin isini uzattigi gibi bilimsel olmayan gerekçelerle  kaldirilmistir.

Mevzuatimizdaki idari dava türleri arasindan “yorum davasinin” çikartilmasindan dolayi dogan sikintilari ve sakincalari gidermek amaciyla Adalet Bakanliginca geçmiste hazirlanan bir tasarida yorum davasinin yeniden ihdas olunmasi öngörülmüsse de maalesef yasalasamamistir.

521 sayili ve önceki Danistay Kanununda yer alan düzenlemeden hareketle yorum davalari, “Adliye Mahkemelerinde bakilmakta olan bir davada bu dava ile ilgili idari bir islemin anlam, kapsam ve geçerliliginin belirlenmesi hususunda çikacak uyusmazliklarin çözümlenmesi için mahkeme karari üzerine açilacak davalar” seklinde izah edilebilir.  

Yorum davasi uygulamasinda, adli yargi mercileri önündeki davanin çözümünün ilgili idari islemin anlam veya kapsaminin belirlenmesine bagli oldugu kanaatine varmasi ve bu hususu davanin çözümü için bir ön mesele (bekletici  sorun) olarak kabul etmesi halinde, verecekleri bir ara karari ile davanin davacisindan veya davalisindan, ilgili idari yargi merciine (idare veya vergi mahkemesine) müracaatla oradan yorum karari almalarini istemekte ve ihtilafi ilgili idari yargi merciinin idari islemle ilgili kararina göre çözümlemektedirler.

Yorum davalarinin diger davalardan ayrilan bir özelligi de idare veya vergi mahkemelerinin verebilecekleri kararlarin taleple sinirli olmalaridir. Bu nedenle bir idari islemi anlami, kapsami veya geçerliligi noktasinda ve yorum davasi yoluyla incelemek mevkiinde olan idare veya vergi mahkemesi, idari islemi hukuka aykiri görse bile iptaline veya tam yargi davasindaki gibi idareye tazmin borcu yüklenmesine karar veremez. Ayrica bu davada idari islemin incelenmesi, adli yargi merciine verilmis ara karari çerçevesinde yapilacagindan, idari islemi tümüne degil, sadece ara kararinin konusu olan kismi üzerinden yapilabilir. Yorum davasinda idari veya vergi yargi mercilerince verilecek hüküm, adli yargi mercileri için baglayici nitelik tasiyacak ve adliye mahkemesi veya hakimi davayi artik bu yorum kararina göre neticelendirmek zorunda olacaktir.

          Yorum davasinin kabul edilmesiyle adli yargi, önüne gelen idari islemleri bilirkisilere yorumlatip veya davaya etkisini inceletip karar vermekten kurtulacaklardir. Özellikle konusu vergi hukukunu ilgilendiren pek çok ticari ihtilaf bu yolla daha adil çözüme ulasacaktir.

          Adalet Bakanligi yargi reformu konusunda bir tasari üzerinde çalisirken, ben de daha önce ele aldigim bu konuyu tekrar hatirlatmak istedim.

-------------------------------

(1). Lütfi DURAN, Idare Hukuku Ders Notlari, Istanbul 1982, sh:16

(2). Ali Sitki GÖKALP, Yorum (Tefsir) Davalari,(in) Yüzyil Boyunca Danistay, Ankara 1968, sh:596

Not     : Bu yazimiz Vergi Dünyasi Dergisinin 279. sayisinda (Kasim 2004) yayimlanan yazimizin bir özetidir. Genis bilgi edinmek isteyenler, anilan yazimizdan yararlanabilirler.