A.S. HISSELERININ DEVIR KAZANÇLARININ VERGILENDIRILMESI

Dr. A. Bumin DOGRUSÖZ

Dünya Gazetesi 1.10.2019

          Gerçek kisilerin kapali veya aile tipi olarak adlandirilan anonim sirketlerde sahip olduklari hisse senetlerini elden çikartmalari yoluyla sagladiklari kazançlar, Gelir Vergisi Kanunumuzun mükerrer 80. maddesi kapsaminda deger artis kazanci olarak kabul edilmistir. Bu yazimizda bu kazançlarin vergilendirilmesini irdeleyecegiz. Borsada islem gören senetler ise bu yazimizin konusu disindadir.

Anilan maddede, miras yahut bagis gibi yollarla karsiliksiz (ivazsiz) olarak iktisap edilenler hariç olmak üzere tam mükellef kurumlara ait hisse senetlerinin iktisap tarihinden itibaren iki yil içinde veya iktisaptan evvel elden çikartilmasindan saglanan kazançlarin deger artis kazanci olarak vergiye tabi oldugu hükme baglanmistir. Maddeye göre; ivazsiz elde olunan hisse senetlerinin elden çikartilmasi ile bir bedel (ivaz) karsiligi edinilen hisse senetlerinin iktisap tarihinden itibaren iki yil geçmesinden sonra saglanan kazançlar, gelir vergisinin konusuna girmemektedir.

Ancak hemen belirtelim ki bu düzenleme, gerçek kisilerin sahibi olduklari hisse senetleri için geçerlidir. Dolayisiyla, ticari isletmelere dahil hisse senetlerinin elden çikarilmasindan elde edilen kazançlar için geçerliligi yoktur.

Hisse senetlerinin iktisap tarihinden itibaren iki yil geçtikten sonra elden çikartilmasi halinde dogan kazancin vergilendirilmeyecek olmasi, hisse senedinin iktisap tarihinin bilinmesini önemli kilmaktadir. Bu nedenle, hisse senedi alim satimi yapanlarin vergisel yükümlülüklerini tam olarak yerine getirebilmeleri açisindan hisse senetlerinin iktisap tarihini bilmeleri gerekmektedir.

Burada karsilasilan sorunlardan biriside, sirketlerin iç kaynakli sermaye artirimlari dolayisiyla edinilen bedelsiz hisse senetlerinde, iki yillik sürenin nasil hesap edilecegidir. Maliye Bakanliginin 232 sayili Gelir Vergisi Genel Tebliginde kabul ettigi görüse göre, hisse senetlerinin elden çikarilmasindan dogan kazançlarin vergilendirilmesinde, sirketlerin yeniden degerleme fonlarini, gayrimenkul satis kazançlarini veya geçmis yil kârlarini yahut benzeri iç kaynaklarini sermayeye eklemeleri dolayisiyla sahip olunan hisse senetlerinin iktisap tarihi olarak, daha önceden sahip olunan ve bedelsiz hisse senedinin elde edilmesine kaynaklik eden hisse senetlerinin iktisap tarihi esas alinacak ve süre buna göre hesaplanacaktir.
           Sirketlerin dis kaynakli sermaye artirimlarindan edinilen bedelli hisse senetlerinin iktisap tarihini tespit açisindan ise, bu sentlerin rüçhan haklarina bagli olarak elde edilip edilmedigine göre bir ayirim söz konusudur. Anilan Genel Teblig açiklamasina göre, hisse senedi sahipleri tarafindan rüçhan hakki kullanilmak suretiyle itibari degerleri ödenerek sahip olunan hisse senetleri yönünden iktisap tarihi olarak, sahip olunan ve rüçhan hakkini saglayan eski hisse senetlerinin iktisap tarihi esas alinacaktir. Buna karsilik ortaklarin rüçhan haklari sinirlanmak suretiyle yapilan sermaye artirimlarinda, bir baska deyisle rüçhan haklarina dayanilmayarak edinilen hisse senetlerinde ise, ortaklarca yeni bir alim isleminin gerçeklestigi kabul edilerek, bu satilan yeni hisselerin iktisap tarihine itibar edilecektir.

Belirli bir sirketin hisse senedinden degisik tarihlerde alimlar yapildiktan sonra, alinan hisse senetlerinin bir kisminin elden çikarilmasi halinde mükellefler elden çikarilan hisse senetlerinin hangi islem ile veya hangi tarihte alinan hisse senetleri oldugunu bizzat kendileri belirleyecektir.                             .
           Buradaki kazancin tespitinde, satis bedelinden elden çikarilan hisse senetlerinin maliyet bedelinin düsülmesi gerekmektedir. Maliyet bedeli, iktisadi bir kiymetin iktisap edilmesi dolaysiyla yapilan ödemelerle bunlara müteferri bilumum giderlerin toplamidir (VUK. md. 262).

           Ancak bazi hallerde maliyet bedeli özel hesaplamalari gerektirmektedir. Sirketlerin iç kaynaklarindan sermaye yedeklerini sermayelerine eklemeleri yoluyla artiriminda bulunduklari hallerde, bu islem sonrasinda, gerek önceden sahip olunan gerekse sermaye artirimi dolayisiyla alinan hisse senetlerinin maliyet bedeli, daha önce sahip olunan hisse senetlerinin maliyet bedelinin, sermaye artirimi sonrasinda sahip olunan toplam hisse senedi sayisina bölünmesi suretiyle tespit edilecektir. Sirketlerin kâr yedeklerini kullanmak suretiyle sermaye artiriminda bulunduklari hallerde ise, bu islem dolayisiyla sahip olunan hisse senetlerinin maliyet bedeli, daha önce sahip olunan hisse senetlerinin maliyet bedeli ile yeni alinan hisse senetlerinin itibari degerleri toplaminin sermaye artirimi sonrasinda sahip olunan toplam hisse senedi sayisina bölünmesi suretiyle hesaplanacaktir.

          Ancak bir çok kapali anonim sirkette hisse senetleri bastirilmamis durumdadir. Bu gibi sirketlerde, iki durum söz konusu olabilmektedir. Birinci durumda, sirket “ilmuhaber” adi verilen geçici hisse senedi çikartmis olabilir. Ikinci durumda ise sirketin hisseleri ne ilmuhabere ne de hisse senedine baglanmis olabilir. Yani paylar, senede baglanmamis durumda, çiplak halde olabilir. 

Gelir Vergisi Kanununun, hisse devir kazançlarini kapsamina alan ve iktisaptan itibaren iki yil geçtikten sonra satis kazancini verginin konusu disina çikartan mükerrer 80. maddesi hükmü, bu konuda devredilenin menkul kiymet olmasi kosulunu aramistir.

          Anonim sirketlerin hisse senedi bastirmadan önce hisse senetlerini bastirip dagitincaya kadar geçerli olmak üzere ilmuhaber çikartmalari da ihtimal dahilindedir. Pek çok sirket ilmuhaber ihracinin maliyetsiz olmasi, hisse senedi gibi tedavül olanaginin bu sekilde de saglanabiliyor olmasi ve her bir hissedar için birden fazla payi ihtiva eder sekilde birer adet düzenlenebilmesi ve devir için birden fazla payi ihtiva eden birkaç ilmuhaberle degistirilmesinin kolay olmasi gibi sebeplerle, ilmuhaber ihraci yoluna gitmektedir. Ancak yeni Ticaret Kanununun yönetim kuruluna, paylarin hamiline oldugu hallerde, pay bedellerinin ödenmesini müteakip üç ay içerisinde hisse senetlerini bastirip dagitma yükümlülügü getirdigini de unutmamak gerekir (md.486/2). 

          Ticaret Kanununun ilmuhaberlerin hisse senetleri yerine çikartilacagini kabul etmesi dolayisiyla, ilmuhaberlerin devrinde elde edilen kazanç, ayni hisse senetleri gibi vergilendirilir. Yargi anlayisi da bu yöndedir.

          Bir baska anlatimla iki yil veya daha fazla süreyle ilmuhabere sahip olan bir kisinin, bu ilmuhaberlerin devrinden sagladigi kazançlar, gelir vergisinin konusuna girmez. Ancak burada önemli olan ilmuhabere sahip olunan süredir. Örnegin bir sirkette 20 yildir ortak olmasina ragmen, devrinden 6 ay önce sirketçe çikartilarak hissedarlara teslim edilmis bulunan ilmuhaberlerin devir kazanci, bize göre vergiye tabi olacaktir. Burada önemli olan, hissedarlik süresi degil, hisse senedine veya onun yerine geçen ilmuhabere sahip olma süresidir.

          Ilmuhaberlerin devir sekli / usulü bu kiymetlerin hangi tür hisse senetlerinin yerine çikartildigina göre degisir. Buna dikkat etmek gerekmektedir.

          Yukarda bahsettigimiz gibi bir diger olasilik da, anonim sirketin hisse senetlerini veya ilmuhaberlerini bastirmamis, yani hisselerin çiplak olmasi durumudur. Bu sekilde çiplak hisselerin devrinde, artik bir menkul kiymetin devrinden söz edilemeyecegi için, devir dolayisiyla elde edilen kazancin vergilendirilmesinde uygulanacak düzenleme mükerrer 80. maddenin 1. degil, 4. bendidir. Bu bent ortaklik hak veya hisselerinin devrini vergiye tabi kilarken, 1. bentte söz konusu olan iki yillik süre gibi bir süre getirmemistir. Dolayisiyla anonim sirketlerin hisse senedi veya ilmuhabere baglanmamis paylarin devrinde, iktisap tarihi ile devir arasinda geçen süre önem tasimaksizin kazanç vergiye tabi olacaktir.

          Satis kazancinin vergiye tabi oldugu hallerde, Gelir Vergisi Kanununun mükerrer 81. maddesine göre, satis kazancinin tespitinde, maliyet bedelinin elden çikarma isleminin yapildigi ay hariç olmak üzere Devlet Istatistik Enstitüsünce belirlenen üretici fiyat endeksindeki (ÜFE) artis oraninda artirilarak revize edilerek dikkate alinmasi gerekmektedir. Bu suretle, enflasyona tekabül ettigi kabul edilen kazanç kismi vergi disina çikmakta, reel kazancin vergilendirilmesi saglanmaktadir.  Ancak bu endekslemenin yapilabilmesi için artis oraninin % 10 veya daha fazla olmasi gerekmektedir.

2019 yilinda elde edilecek deger artis kazançlarinin vergilendirilmesinde kazancin 14.800 Lirasi vergiden istisnadir.