IHBAR IKRAMIYESI

(22.10.2015 tarihli DÜNYA Gazetesinde yayimlanmistir)

Vergi idaresinin mükellef davranislari karsisindaki haberalma yollarindan biriside ihbar yoludur. Vergi incelemelerinin büyük bölümünde ihbarlar rol oynamaktadir. Nitekim Gelir Idaresinin 2014 yili Faaliyet Raporuna göre idareye 2014 yilinda 32.690 adet ihbar yapilmistir. Bu ihbarlar kayit disi ekonomi ile mücadele açisindan degerlendirildiginde önemli bir mücadele araci olarak karsimiza çikmaktadir. Bu müessesenin önemi dolayisiyla ihbar sahiplerine ikramiye de ödenmektedir. Nitekim ayni Rapora göre 2014 yilinda 296 ihbarciya 6.202.544 TL ihbar ikramiyesi ödenmistir.

Ihbar müessesesi ve ihbar ikramiyesinin ödenmesi hukukumuzda 31.12.1931 tarih ve 1993 sayili “Menkul ve Gayrimenkul Emval ile Bunlarin Intifa Haklari Ve Daimi Vergilerin Mektumati Muhbirlerine Verilecek Ikramiye Hakkinda Kanun” ile düzenlenmistir.

                Ihbarcilarin kimligi idare tarafindan gizli tutulmakta, ihbar edilene kesinlikle açiklanmamaktadir. Ancak ihbar sonucu aramali inceleme yapilmis ve sonucunda ihbarin gerçek disiligi anlasilmissa, Vergi Usul Kanununun 142/son maddesi uyarinca ihbar olunanin istegi üzerine ihbarcinin kimliginin kendisine açiklanmasi zorunludur. Incelemenin aramali yapilmadigi hallerde ise ihbar asilsiz çiksa dahi, idare ihbarcinin kimligini açiklamamaktadir. Ancak bu durumda dahi haksiz ihbar, pek çok halde mükellefin kisilik haklarini zedeledigi için, haksizliga ugrayan kisiye hukuki ve cezai yollara müracaat hakki dogurmaktadir. Bu nedenle bu gibi durumlarda da istek üzerine ihbarcinin kimliginin haksizliga ugrayan veya iftira edilene verilmesi gerekir. Uygulamada bu gibi hallerde mükellefler mahkeme yoluyla ihbarcinin adini idareye sordurarak ögrenebilmektedirler.

                Ihbarlarla ilgili olarak, daha dogrusu dilekçe hakki ile ilgili olarak yayimlanan 2004/12 sayili Basbakanlik Genelgesinde, ad, soyad ve adres bulunmayan, imza tasimayan, belli bir konuyu içermeyen ya da yargi mercilerinin görevine giren konularla ilgili dilekçelerin isleme konulmayacagi vurgulanmakla birlikte basvurulara olayla ilgili inandirici mahiyette bilgi ve belgeler eklenmisse veya somut nitelikli bilgi, belge, olaylara dayaniliyorsa yine de bu hususlarin ihbar kabul edilecegi ve idarece islem yapilabilecegi açiklanmistir.

Maliye Bakanligi da uygulamada söz konusu genelgeye göre islem yapmakta, ihbarlarda vergi kaybinin somut olay ve/veya somut delillerle açikça ortaya konulmasini aramakta ve bu sekilde usule uygun ihbarlardan hareketle vergi incelemesi yapmaktadir. Ancak bir vergi incelemesi yapilmaksizin dahi tespit edilebilecek, örnegin yoklama yoluyla yahut mükellefin beyan veya bildirimlerinden görülebilecek usulsüzlüklere iliskin ihbarlar yogun ve yagin denetimlerde dikkate alinmak üzere ilgili birimlere yönlendirilmektedir. Ancak ihbar ikramiyesine hak kazanilabilinmesi için, ihbarcinin ihbarinda kimligini açikça ortaya koymasi ve gerektiginde inceleme elemani ile is birligi yapmasi gerekmektedir. Ayrica ihbar ikramiyesinin ödenebilmesi için ihbarin, ihbar konusunda bir inceleme baslamamisken yapilmis olmasi ve ihbarcinin ikramiye talebini de ihbar dilekçesinde belirtmis bulunmasi gerekmektedir. Ikramiye talep etmeden yapilan ihbarlar üzerinden ikramiye ödenmemektedir.

Ayni konuda veya ayni mükellef hakkinda birden fazla ihbar olursa, ihbar ikramiyesi ilk ihbari yapana ödenir. Ancak tabii ki, inceleme sonucu bulunan matrah farki ile ihbar konusu arasinda bir iliskinin bulunmasi gerekmektedir. Belli bir konuda yapilan ihbar neticesinde, ihbar konusunun disinda baskaca konularda da matrah veya vergi farki tespit edilmisse, ihbar konusunun disinda kalan kisim üzerinden ikramiye ödenmez. 

Ihbar neticesinde incelemenin baska mükelleflere de sirayet etmesi ve oralardaki vergi kayiplarinin da ortaya çikartilmasi halinde ödenecek ihbar ikramiyesi, sadece ihbar olunan mükellefte ortaya çikartilan vergi kaybi üzerinden hesaplanir. Örnegin bir mükellefin bir baska mükellefe sahte fatura düzenledigini somut olarak ihbar eden kisinin alacagi ikramiyenin hesabinda, düzenleyen mükellef nezdinde yapilan inceleme sonucu vergi ve ceza kesilmesinden baska bu faturayi kullanan mükellefin de incelemeye alinmasi ve onun aleyhine de vergi ve ceza tarh edilmesi halinde, sahte faturayi kullanan aleyhine tarh olunan vergi ve ceza tutari dikkate alinmaz, hesaplama sadece düzenleyendeki vergi kaybi üzerinden yapilir.  

Ihbar üzerine yapilan vergi incelemeleri neticesinde inceleme elemanlarinin, ihbar olunan aleyhine vergi inceleme raporu düzenledikten baska, “ihbar ikramiyesi görüs raporu” da düzenlemesi gerekir. Ikramiyenin ödenebilmesi için bu raporda inceleme elemaninin olumlu görüs belirtmesi gerekmektedir.  

Ihbar ikramiyesinin orani, kanunda artan oranli tarifeye benzer sekilde düzenlenmisse de dilimlerin yeni Türk Lirasina uyarlanmamis olmasi dolayisiyla tarife anlamsizlasmistir. Dolayisiyla orani, % 10 olarak söylemek yanlis olmaz. Bu oranda hesaplanan ikramiyenin 1/3’ü verginin kesin surette tahakkukundan ve geri kalan kismi ise vergi ve cezasinin tahsilinden sonra ödenmektedir. 

Maliye Bakanliginin merkez ve tasra teskilatinda çalisanlar, takdir ve uzlasma komisyonlarinda görev alanlar, tahakkuk servislerinde çalisanlar, mal memurlari, vergilerle ilgili komisyonlarin üyeleri, vergi incelemesi ile ugrasanlar, vergi yargisinda görev yapanlar, Danistay’da görev yapanlar, vergi islerinde görevlendirilmis bilirkisilere ihbar ikramiyesi ödenmez. (Bu paragraf gazetede yok)

Öte yandan ihbar ikramiyesi ödenecek kisinin olayla ilgisinin bulunmamasi ya da vergi kaçirmaya yardim etmemis olmasi gibi kosullar kanunda aranmamistir (Danistay 3. Dairesi E. 2002/2039 K.2003/4513 sayili Karari). Bu nedenle bir vergi suçuna istirak edenin fiil hakkinda veya bir sirketin yönetim kurulunda bulunan bir kisinin sirketin vergi ziyaina yol açan bir fiili dolayisiyla ihbarda bulunmasi halinde de ikramiye almasi mümkündür. Ancak tabii ki, ikramiye almak, kendisine istirak cezasi kesilmesine de engel degildir.  

Ihbar ikramiyesi müessesesi ilk bakista basit bir konuymus gibi görünse de isin içine girince pek çok özellik ve ince nokta karsimiza çikmakta, çok sayida yargi kararina konu oldugu görülmektedir. Bu nedenle bu konuda daha ayrintili bilgi edinmek isteyenler Gelir Idaresi Grup Baskani Sayin Imdat TÜRKAY’in “Vergi Kayip-Kaçaginin Ihbari ve Muhbire Ihbar Ikramiyesi” adli ve geçtigimiz aylarda 2. Basisi Seçkin yayinevinden yayimlanan kapsamli çalismasina basvurabilirler.