SERBEST
MESLEK MAKBUZU
NbEkonomi 19.7.2022
Serbest
meslek faaliyetinde bulunan kişiler mesleki faaliyetleri ile ilgili her türlü
tahsilatları için, Vergi Usul Kanununun 236. maddesine göre iki nüsha serbest
meslek makbuzu (SMM) düzenlemek zorundadırlar. Bu makbuzun bir nüshası serbest
meslek erbabında kalacak, diğer nüshası ise müşteriye verilecektir. Ancak
günümüzde serbest meslek makbuzu elektronik ortamda düzenlendiğinden bir defa
düzenlenip, istenildiği kadar örnek yazıcıdan alınabilmektedir. Bu şekilde
elektronik ortamda, e-smmm düzenlenen SMM’nin çıktısı ıslak imzalı olarak
müşteriye verilebileceği gibi elektronik ortamda da iletilebilir.
SMM, serbest meslek erbabının mesleki faaliyet dışı diğer
kazanç ve tahsilatları için kullanılamaz. Örneğin serbest çalışan bir avukatın
evini kiraya vermesi halinde, kiracıdan yapılacak tahsilatlar için SMM düzenlemesi
mümkün değildir.
SMM faturadan ayrı bir belge türüdür ve bu belgeler
birbirlerinin yerine kullanılamazlar. Bu nedenle örneğin bir tacir demirbaşını (envanterinde
kayıtlı bir arabayı) satarken fatura düzenlemek zorundayken bir serbest meslek
erbabı envanterinde kayıtlı bir demirbaşını (envanterinde kayıtlı bir
arabasını) satarken SMM düzenlemek zorundadır. Bu serbest meslek erbabı,
demirbaş satışı dolayısıyla fatura tasdik ettirip (veya e-fatura müracaatı
yapıp) düzenleyemez.
Serbest meslek erbabının aldığı ve gider yazdığı bir ürünü,
örneğin bir avukatın aldığı dolmakalemi veya diş hekimin kullandığı sond veya
presel’i beğenmemesi yahut ayıplı olması nedeniyle iade etmesi halinde hangi
belgenin kullanılması gerektiği yönünde, yasal boşluk vardır. Bu gibi hallerde
bence alış faturasına atıf yapılarak ve alışın iadesi amacıyla düzenlendiği
belirtilerek, bedel ve KDV’si alış faturası ile uyumlu şekilde SMM düzenlenebilir.
Hem de bu şekilde yapılan gider kaydı etkisiz kılınmış olur. Buna karşılık
uygulamada gider pusulası ile iade yapıldığı da görülmektedir. Bu konudaki
idari anlayışın ortaya konulması ihtiyacı halen sürmektedir.
Fatura taraflar arasında bir ticari ilişkinin varlığını ve
kapsamını gösterir. Bunun dışında, örneğin mal bedelinin tahsil edilip
edilmediğini veya malın teslim edilip edilmediğini dahi göstermez. Faturanın
açık veya kapalı tanzimi, bu konuda sadece aksi kanıtlanabilir bir karine
oluşturmaktadır. Malın teslimini ise faturaya bu konuda konulacak bir kaydın
alıcı tarafından imzalanması veya karşı tarafın imzasını içeren sevk irsaliyesi
ortaya koyabilir. SMM ise ne taraflar arası ilişkiyi ne de bu ilişkinin koşullarını
gösterir. Sadece serbest meslek erbabının tahsil ettiği tutarı ve bu tutarın
tahsil edildiğini gösterir. Zaten bu nedenle dönemsel hizmet veren serbest
meslek erbabının aylık ücretini almadığı halde sırf KDV tahakkukunu
gerçekleştirmek için tahsil etmediği paraya (KDV’ye) makbuz düzenlemesi
şeklinde idari görüşe dayalı uygulama, Vergi Usul Kanununa ve Gelir Vergisi
Kanununa aykırıdır.
Makbuzlarda, makbuzu verenin kimlik bilgilerinin (ad veya unvan,
adres, vergi numarası), müşterinin kimlik bilgilerinin (ad veya unvan, adres ve
vergi numarası), tahsil edilen tutarın, tahsilat tarihinin yer alması gerekmektedir.
Makbuzlara, Kanunen gerekmemekle birlikte, ilerde çıkabilecek ihtilafa engel
olmak için tahsilatın hangi işle veya hangi konuyla ilgili olarak yapıldığının
yazılması da faydalıdır, bazen vergi uygulaması açısından da gereklidir.
Örneğin avukatlarca halka açık anonim şirketlere verilen danışmanlık ücretleri
KDV tevkifatına tâbi iken, dava takibi şeklinde verilen hizmet bedelinde KDV
tevkifatı yapılmaz. Burada hizmetin konusu önem taşımaktadır.
Vergiden muaf serbest meslek erbabının, serbest meslek
faaliyetini arızi olarak gerçekleştirenlerin ve Gelir Vergisi Kanununun telif
kazançları istisnasından yararlananların, SMM düzenlemeleri gerekli ve zorunlu
değildir. Söz konusu eser veya buluşların, vergi kesintisi yapmak zorunda
olanlara devir veya satılıp satılmaması bu konuda önem taşımamaktadır. Bu
konularda yerine göre alelade makbuz veya gider pusulası kullanılması
gerekmektedir. Zaten, arızi serbest meslek faaliyetinin KDV’ye tabi olmaması
da, SMM’ye olan ihtiyacı ortadan kaldırmaktadır.
SMM’nin, serbest meslek mensubunun ıslak veya elektronik imzasını
taşıması gerekir.
Günümüzde
SMM elektronik ortamda düzenlenmekte ve serbest meslek erbabı serbest meslek
kazanç defterini ve amortisman defterini yine elektronik ortamda tutmaktadır.
Ancak bu iki elektronik sistem arasında bir ilişkinin kurulmamış olması,
unutkanlıkla, ihmalle veya kasten, düzenlenen SMM’lerin deftere intikalinde vergi
kaybına yol açabilecek niteliktedir. Bu nedenle e-smmm’lerin otomatik olarak
defter beyan sistemine kendiliğinden işlenmesinin sağlanmasında yarar vardır.