VERGI INCELEMESI

(29.9.2015 tarihli DÜNYA Gazetesinde yayimlanmistir)

Beyana dayali vergilendirmeyi öngören çagdas vergi sistemlerinde, saglikli vergilendirmenin önemli unsurlarindan biri de yapilan beyanlarin ve vergilendirmeyi ilgilendiren olaylarin izlenmesi ve kontrolüdür. Bu maksatla Vergi Usul Kanunumuzda yoklama, inceleme, bilgi isteme, sürekli bilgi verilmesini saglama gibi çesitli yöntemler gelistirilmistir.

Vergi Incelemesi, bir vergi hukuku müessesesi olmakla birlikte, ayni zamanda idare hukukunun da konusudur. Vergi incelemesi yapmak, beyanlarin dogrulugunu arastirmak ve incelemek idarenin hakki oldugu kadar, ayni zamanda da ödevidir. Idarenin bir islevi söz konusu oldugundan, bu isleve iliskin yetkilerin ve usulün de kanunla ve kanunun öngördügü sinirlar içerisinde alt mevzuatla belirlenmesi ve düzenlenmesi gerekmektedir.

Vergi incelemesinin sinirlari, önemli bir konudur. Bu sinirlar, yetkililerin belirlenmesinden, yetkilerinin belirlenmesine, incelemeye tabi olacaklardan incelemeye iliskin ödevlere kadar genis bir alani kapsar. Nitekim bu konuda basta Vergi Usul Kanunu olmak üzere çesitli Kanunlarda, bu Kanunlara göre olusturulmus Yönetmelik, Genel Teblig gibi düzenlemelerde pek çok hüküm yer almistir.

Mevzuatta bu kadar ayrintili düzenlemelere yer verilmesinin bir sebebi de, konunun mükellef haklari ile yakindan ilgili olmasidir. Incelenecek kisilerin seçimi, inceleme veya incelenme sebepleri, inceleme elemaninin yöneltebilecegi talepler, verebilecegi süreler, hazirlayacagi tutanaklar, inceleme sirasinda mükellefin alabilecegi hizmetler, müsavir yardimi alma hakki, gizleme veya susma hakki, inceleme sirasinda kayitlarina ulasma hakki, dinlenme ve savunma haklari gibi pek çok konu mükellef haklari ile yakindan ilgili olup ayni zamanda idarenin inceleme yetkisinin de sinirlarini çizen konulardir.

Ancak bu mükellef haklari, idarenin yetki sinirlari açisindan önemli olmakla birlikte, karmasik mevzuatta daginik olarak ve bir hakki degil de idareye yönelik yetki sinirlari seklindeki ifadelerle düzenlenmistir.

Bu karmasik konuyu hem idari düzenlemeler hem de mükellef haklari yönünden hem vergi hukuku hem de idare hukuku açisindan irdeleyen bir çalisma geçtigimiz günlerde yayimlandi. Bu yazimda bu çalismayi duyurmak istiyorum.

Marmara Üniversitesi Mali Hukuk Ana Bilim Dali mensuplarindan ve daha önce “Türk Vergi Hukukunda Bilirkisilik”, Vergi Denetimi Mevzuati” gibi kitaplarin yazari Dr. Basar Soydan tarafindan kaleme alinan “Türk Vergi Hukukunda Vergi Incelemesi” adli kitap, aslinda bir doktora tezi olmakla birlikte, içerisinde pek çok Danistay Karari ve Özelge’de irdelenerek uygulamaya isik tutacak 640 sayfalik bir kitaba dönüsmüs durumda. Danisman hoca olarak katildigim jüride, Soydan’in asiri titizligi ile hazirladigi bu basarili çalisma, ilk sunumunda oy birligi ile kabul edildi.

Kitapda vergi incelemesi, kavramsal çerçevesi ve tarihçesi ile el alindiktan sonra, vergi incelemesi hukuki nitelik ve çerçevesi (müessesenin amaç ve islevleri, hukuki nitelendirmesi, hukuki çerçevesi, anayasal ve yasal dayanaklari, sinirlari) irdelenmekte, daha sonra incelemenin örgütsel ve idari yapisi ele alinarak inceleme süreci ayrintili olarak degerlendirilmektedir.  Burada dikkat çeken basliklar, inceleme türleri içerisinde, planlanmis ve planlanmamis incelemeler ayirimi ile inceleme yetkisinin cografi ve zaman bakimindan sinirlarinda kendini göstermektedir.

Vergi inceleme süreci ise baslanilmasi, yürütülmesi, arama yapilmasi, bitirilmesi ve tamamlanmasi, raporun degerlendirilmesi ve incelemenin sonuçlanmasi seklinde ayri alt basliklar halinde özel bir bölümde irdelenmis.

Yine kitapta devletin inceleme yetkisine, temel hak ve özgürlükler (mülkiyet hakki, seyahat özgürlügü,  özel yasamin gizliligi, ayrimcilik yasagi, hukuk devletinin alt ilkeleri) ve diger anayasal haklarla çizilen sinirlar, yasal haklarla çizilen sinirlar, ve uluslararasi hukuktan kaynaklanan sinirlar da ayri ayri irdelenmekte. Sanirim bu bölüm özellikle incelenen mükellefler açisindan önemli.   

Hem Idare ve Inceleme Elemanlarina konuya iliskin hukuki nitelendirmeler ve yorumlariyla, hem de incelenenlere haklarini göstermesi ve hak arama yollarina isaret etmesiyle dikkat çeken kitap, pek çok yorum, açiklama ve nitelendirmelerle, mevzuatta meydana gelebilecek olasi degisiklikler karsisinda dahi, bu konuda bir kaynak eser olusturabilecek nitelikte. Inceleme Elemanlari kadar bu alanda çalisan avukat ve mali müsavirler ve olasi incelemeler karsisinda mükellefler için haklari yönünden bir basucu kitabi olabilecek bu eser, dedigim gibi geçtigimiz günlerde, XII Levha Yayinevi (0212.3430902) tarafindan yayinlandi.