2018 YILININ ARIZI KAZANÇLARI

 Dr. A. Bumin DOGRUSÖZ

Dünya Gazetesi 18.12.2018

            Gelir Vergisi Kanunumuz gelir kavramini tanimlamamistir. Ancak geliri yedi unsura ayirarak ve bunlarin kapsamlarini belirleyerek, iktisat biliminin gelir teorilerinden kaynak teorileri yaklasiminda sinirli bir gelir anlayisini benimsemistir. Elbette ki, Kanunla çizilen sinirin darligi veya genisligi tartisma konusu yapilabilir. Ancak sinirlarin belirli olmasi, verginin yasalligi ve hukuk güvenligi ilkeleri açisindan önem tasimaktadir.

            Kanun, geliri 7 türe ayirmis, ilk 6 türde belli üretim faktörlerinden veya bilesiminden ve teorik olarak devamlilik arz edecek sekilde elde edilen gelirlere yer vermis, 7. türde ise bu gelirlerin devamlilik arz etmeyecek sekilde elde edilmesi halini “diger kazanç ve iratlar” basligi altinda “deger artis kazanci” ve “arizi kazançlar” alt türlerine ayirarak vergi kapsamina almistir. Biz bu yazimizda, bu alt gelir türlerinden “arizi kazançlar”i, beyan döneminde olmamiz dolayisiyla tekrar aktarmak istiyoruz. Arizi kazançlar, Kanunun 82. maddesinde tahdidi olarak sayma suretiyle belirlenmistir. Bu maddeye göre arizi kazançlar sunlardir.  

1. Arizi olarak ticari muamelelerin icrasindan veya bu nitelikteki muamelelere tavassuttan elde edilen kazançlar : Bu kapsamdaki gelirin özelligi, geçici bir faaliyete dayanmasidir. Eger ticari muamelelerin yapilmasi veya aracilik faaliyeti, devamlilik unsurunu içerirse veya bir ticari isletme boyutlarini kapsayacak sekilde ifa edilirse, kazanç artik ticari kazanç kapsamina girecektir. Bu kazanca örnek olarak, bir apartman kapicisinin bosalan bir daireyi bir ihtiyaç sahibine veya emlâk komisyoncusuna haber vermek suretiyle satisina veya kiralanmasina aracilik ederek, taraflardan veya birinden bir para almasi halini gösterebiliriz (Hatta bu ödemeyi yapan taraf bir ticari isletme ise,  gider pusulasi imzalatmak suretiyle bu harcamasini gider olarak da gösterebilir). Bu kapsamdaki kazançlar, “kazanç” olarak vergiye tabi oldugundan bu kazancin elde edilmesi için yapilan ve 40. madde kapsaminda yer alan giderlerin, matrahin hesabinda düsülmesi gerektigi inancindayiz. 

2. Ticari veya zirai bir isletmenin faaliyeti ile serbest meslek faaliyetinin durdurulmasi veya terk edilmesi, henüz baslamamis olan böyle bir faaliyete hiç girisilmemesi, ihale, artirma ve eksiltmelere istirak edilmemesi karsiliginda elde edilen hasilat 

3. Gayrimenkullerin tahliyesi veya kiracilik hakkinin devri karsiliginda alinan tazminatlar ile pestemalliklar (kiraciya ait tesisat ve mallarin tahliye ve devri sirasinda kiralayan veya yeni kiraciya devrinde dogan kazançlar dahil).

4. Arizi olarak yapilan serbest meslek faaliyetleri dolayisiyla tahsil edilen hasilat. : Burada da önemli olan faaliyetin arizi olarak yapilmis olmasidir. Faaliyetin devamlilik göstermesi, kazancin arizi kazanç kapsaminda degil, serbest meslek kazanci kapsaminda vergilendirilmesini gerektirir. Arizi serbest meslek kazançlari da, normal serbest meslek kazanci gibi stopaja tabidir, ancak katma deger vergisine konu olmazlar.

5. Gerçek usulde vergiye tabi mükelleflerin terk ettikleri isleri ile ilgili olarak sonradan elde ettikleri kazançlar : Burada önemli olan faaliyetin durdurulmasi veya terk edilmesinden sonra, eski faaliyetle ilgili bir gelir elde edilmesidir. Örnegin ticari faaliyet terk edilirken degersiz alacak yazilmis veya süpheli alacak karsiligina konu edilmis bir alacagin sonradan tahsil edilmesi, faaliyetini birakan bir avukatin geçmiste takip ettigi ve ücretini tahsil edemedigi bir davanin ücretini tahsil etmesi yollariyla saglanan kazançlar bu grupta vergilendirilmektedir. Yine ayni sekilde emlâk komisyonculugu yapan ve bu arada komisyon ücretini ödememek için muvazaali davranislarda bulunanlar aleyhine alacak davasi açtiktan sonra isini terk eden bir kisinin, yillar sonra bu davalari kazanip tahsilat yapmasi halinde, bu kazanci artik arizi kazanç olarak beyan etmesi gerekecektir. Nitekim bu son örnekte idari anlayis da özelge bazinda bu sekilde olusmustur.

6. Dar mükellefiyete tabi olanlarin Gelir Vergisi Kanununun 45 inci maddede yazili ulastirma islerini, bir baska anlatimla Türkiye ile yabanci memleketler arasinda yaptiklari ulastirma islerinden elde ettikleri kazançlar.

Yukarida (1), (2), (3) ve (4) numarada saydigimiz kazançlarin toplaminin 2018  yilinda 27.000 TL kismi gelir vergisinden istisnadir. (2019 yilinda istisna tutari % 23.73 fazlasi ile uyguanacaktir) Ancak bu istisnadan, söz konusu bentler kapsaminda kalmakla birlikte, “henüz baslamamis olan ticari, zirai veya mesleki bir faaliyete hiç girisilmemesi ile ihale, artirma ve eksiltmelere istirak edilmemesi karsiliginda elde edilen kazançlar” yararlanamazlar. Bu istisna arizi kazançlara, her bir bent itibariyle ayri ayri degil, topluca nazara alinarak uygulanir.

Arizi kazançlarin vergi matrahini olusturacak safi miktari, yukarida (1) numarada aktardigimiz islerde satis bedelinden maliyet bedeli ve satis dolayisiyla yapilan giderlerin, yukarida (2), (3), (4) ve (5) numarada aktardigimiz islerde ise elde edilen hasilattan tevsik edilmek kaydiyla yapilan giderler indirilmesi suretiyle hesaplanir.

Arizi kazançlar da, diger gelirler gibi yillik beyanname ile beyan edilerek vergilendirilir ve arizi kazançlar üzerinde –varsa- kesilmis vergiler de yillik beyannamede çikan vergiden mahsup edilir.