BIRDEN FAZLA ISVERENDEN ALINAN ÜCRETLER VE
BEYANNAME VERMEYENLER
Dr. A.
Bumin DOGRUSÖZ
Dünya
Gazetesi 17.9.2019
Geçtigimiz günlerde
vergi daireleri, Sosyal Güvenlik Kurumundan elde ettigi verilerle belirledigi
birden fazla isverenden ücret alip da yillik gelir vergisi beyannamesi
vermeyenlere, bunun sebebini ve izahini talep eden, ihmal söz konusu ise
beyanname vermeye davet eden yazilar göndermeye basladi. Çok sayida okur ve
tanisim da bana konuyu iletti.
Hemen
her mart ayinda bu konuyu hatirlatmama ragmen, demek pek çok kisi ihmal etti. Bu
yüzden bende yol gösterici mahiyette olmak üzere, konuyu tekrar ele alayim
dedim.
Birden
fazla isverenden alinan ücret konusu bu sekilde gelir elde edenler için, biraz
da konuya iliskin düzenlemelerdeki sikintilar dolayisiyla hep duraksama konusu
olmustur.
Konunun
geçmisine yakin tarihler itibariyle bakarsak 4369 sayili Kanunla birden fazla
isverenden ücret alinmasi verginin konusu disina çikartilmis, daha sonra 4842
sayili Kanunla Gelir Vergisi Kanununun 86. maddesi degistirilerek “birden fazla
isverenden ücret alanlarin bazi kayitlarla ücretlerini yillik beyannamede
birlestirilmesi esasi”na geri dönülmüstür. Ancak bu dönüsün bazi zaaflari
oldugu, daha uygulanmadan anlasildigindan, ücretlilerin yillik beyanda
bulunmasini gerektiren kosullar, 3,5 ay sonra 4962 sayili Kanunla yeniden
düzenlenmistir.
Bugün de geçerliligini koruyan son düzenlemeye
göre; “Tek isverenden alinmis ve
tevkif suretiyle vergilendirilmis ücretler (birden fazla isverenden ücret
almakla beraber birden sonraki isverenden aldiklari ücretlerinin toplami, 103
üncü maddede yazili tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutari asmayan
mükelleflerin, tamami tevkif suretiyle vergilendirilmis ücretleri dahil)” için yillik beyanname
verilmeyecek, baskaca sebeplerle beyanname verilse dahi bu ücretler beyannameye
dahil edilmeyecektir.
Bu
düzenlemenin idari yorumu ise, 16 sayili Gelir Vergisi Sirküleri ile yapilmistir.
Bu düzenlemelere göre tam mükellef gerçek kisilerin tevkif yoluyla vergilendirilmis
ücretlerinin ;
- sadece bir isverenden elde
edilmesi halinde
- birden fazla
isverenden ücret geliri elde edilmesi durumunda ise, birden sonraki isverenden
alinan ücretlerin toplaminin 2018 yili gelirleri için 34.000 TL.’yi asmamasi halinde
(Bu sinir 2016 ve 2017 yillari için 30.000 TL’dir. 2019 yilinda elde edilen
ücretlerin beyani için ise 40.000 TL olarak uygulanacaktir)
yillik gelir
vergisi beyannamesi verilmeyecektir.
Birden fazla isverenden ücret geliri
elde edilen hallerde, birden sonraki isverenden alinan brüt ücretlerin
toplaminin 34.000 lirayi asmasi durumunda ise, birinci isverenden alinan da
dahil olmak üzere ücret gelirlerinin tamami beyan edilecektir.
Birden fazla
isverenden ücret alinmasi halinde, birinci isverenden alinan ücretin hangisi
olacaginin belirlenmesi, 16 no’lu Gelir Vergisi Sirküleri ile mükellefin serbest
takdirine birakilmistir. Kisaca mükelleflere, bu hesaplamada en yüksek ücreti
hesaplama disi birakma hakki taninmistir.
Stopaja tabi
tutulmamis ücret gelirleri (Gelir Vergisi Kanununun 64 üncü maddesinde yer alan
diger ücretler ile vergiden istisna olanlar hariç) için ise, tutari ne olursa
olsun yillik beyanname verilecektir.
Bunlara en sik karsilasilan örnekler olarak; ücretlerini yabanci
bir memleketteki isverenden dogrudan dogruya alan hizmet erbabi ile Istisnadan
faydalanamayan yabanci elçilik ve konsolosluk memur ve hizmetlilerinin durumu
gösterilebilir.
Buna karsilik Gelir
Vergisi Kanunu veya çesitli kanunlarla (örnegin Serbest Bölgeler Kanunu, Uluslararasi
Gemi Sicili Kanunu) gelir vergisinden istisna edilmis ücretlerin, beyani ve
hatta sinirin hesabinda dikkate alinmasi söz konusu degildir.
Burada dikkat edilmesi gereken husus, yil
içerisinde ücret alinan isveren sayisidir. Birden fazla isverenden ücret almis
olmak ibaresi, ayni zaman sürecinde birden fazla isverenden ücret almayi
kapsadigi gibi, yil içerisinde is degisikligi dolayisiyla birden fazla
isverenden ücret almayi da kapsamaktadir. Örnegin Nisan sonunda bir isyerinden
ayrilan, Temmuz’da yeni is bularak orada ise baslayan bir ücretli de, yil
içerisinde birden fazla isverenden ücret aldigindan, yukaridaki kurallara tabi
olacaktir.
Birden fazla isverenden ücret
geliri elde etme durumu, özellikle grup sirketlerde veya holding
yapilanmalarinda karsimiza çikan istirak iliskilerinde, bir sirkette görev
yapan bir kisinin, istirak konumundaki sirketlerde de yönetim kurulu
üyeliklerini üstlenmesi ve bu ek görevleri karsiliginda ücret veya huzur hakki
gibi gelir elde etmesi durumunda karsimiza çikmaktadir.
Oysa bu gibi hallerde, birden
fazla ücreti ortadan kaldirmak için, kisinin çalistigi sirketi diger sirkette yönetim
kurulu üyesi yapmak, bu sekilde ücretin sirket tarafindan tahsilini saglamak ve
söz konusu kisiye çalistigi sirketten aldigi ücretle birlikte tek bordro
üzerinden ödeme yapmak yoluna gitmek mümkündür. Birden fazla ücretin beyanname
kapsamina alinmasindaki amaç, ücret gelirlerine de artan oranli tarifeyi
uygulamak oldugundan, önerdigimiz yolla bu amaç gerçeklestirilmis olacak ve her
hangi bir vergi ziyaina yol açilmamis olunacaktir.
Yil içerisinde is degistiren
kisiler açisindan ise, ise baslanilan sirket, bordroda önceki sirkette vergi
tarifesinde gelinen orandan itibaren vergi kesmis ve dolayisiyla artan oranli
tarife ücretliye tam olarak uygulanmis olsa dahi, yukarida aktardigimiz ölçütlere
göre, yine beyanname vermek gerekebilecektir. Gerçi bu durumda yillik
beyannamede ücretli aleyhine bir vergi çikmayacak olsa bile, beyanname
verilmemesi usulsüzlük cezasini gerektirmektedir.
Buna karsilik çalisilan sirketin
bir baska sirketle birlesmesi veya bir baska sirket tarafindan devralindigi
hallerde ise, ücretlilere vergi orani birlesme veya devir öncesi ödenen
ücretler de nazara alinarak uygulanacagindan ve ayrica tüzel kisi isverenin
tüzel kisiligi birlesilen veya devralan sirketin tüzel kisiligi içerisinde
varligini sürdüreceginden, bize göre birden fazla isveren olgusu ve ayrica
vergi ziyai olusmayacaktir.
Birden fazla isverenden ücret alip
da beyanname vermek durumunda olanlar, Gelir Vergisi Kanununun 89. maddesinde
yazili indirimleri yapma olanagina kavusmaktadirlar. Örnegin böyle bir durumda beyanname veren
ücretli kendisine esine ve çocuguna ait egitim ve saglik giderlerini veya
bagislarini yahut özel sahsi sigorta primlerini gelirinden indirerek vergi
öderken, tek isverenden ücret alanlar bu olanaga sahip degildirler. Bu da özünde
ayni gelir unsuru içinde esitsizlige yol açmaktadir. Ancak bu esitsizligin
giderilebilmesi, ücretle ilgili Kanun hükümlerinin gözden geçirilmesi ile
mümkündür.
Gelir Vergisi Kanununun anilan 89.
maddesinin beyanname verenlere sagladigi indirim olanagini dikkate alirsak,
birden fazla isverenden ücret alanlar için beyanname vermenin bir nev’i avantaj
oldugu dahi söylenebilir.
Kendisine beyanname vermeme sebebi
yazi ile sorulan ve beyana davet edilenler ne yapabilir? Vergi dairlerinin
beyana davet yazilarini alanlardan, beyanname vermesi gerektigi halde
vermeyenler, pismanlik yolu ile beyanname vererek ceza ödemekten
kurtulabilirler. Her ne kadar izaha davet edilenlerin pismanliktan yararlanmasi
mümkün degilse de, burada teknik olarak bir izaha davet yoktur. (Zira konu 482
sayili VUK Genel Tebliginde izaha davet konusu yapilabilecek filler arasinda
sayilmamistir ve zaten izaha davet usulü de isletilmemektedir.) Sadece vergi
dairlerinin beyana daveti söz konusudur. Öte yandan VUK’un 371. maddesi,
pismanliga engel haller olarak sadece “ihbar bulunmamasi”, incelemeye
baslanilmamis olma” yahut “takdir komisyonuna sevk yapilmamis olma” hallerine
yer vermistir. Ancak burada, pismanlikla verilen beyanname üzerinden vergi
çikmasi durumunda, çikan verginin 15 gün içerisinde ödenmesi gerekmektedir.
Aksi halde % 50 oraninda da olsa ceza tarhiyati ile karsilasmak söz konusu
olabilecektir. Bu ceza için uzlasma yoluna gitmek de mümkündür.