FOREX’DE VERGI

09.07.2015 Dr. Bumin DOGRUSÖZ - 4700 görüntülenme YAZDIR

FOREX’DE VERGI

(9.7.2015 tarihli DÜNYA Gazetesinde yayimlanmistir)

Ingilizcedeki “foreign exchance” kelimelerinin kisaltmasi olarak ifade edilebilecek “forex” islemi kisaca, bir yabanci para biriminin bir baska para birimi ile belirli bir parite üzerinden es zamanli olarak degistirilmesi seklinde tanimlanabilir. Forex islemleri yatirilan sermayenin belirli bir kaldiraç orani kadar yükseltilerek islem yapilmasi esasina dayanir.  Kaldiraç ise, yatirimcinin yatirdigi para miktarinin kaparo gibi görülüp kendisinden daha büyük islemlerin gerçeklestirilebilmesi anlamini tasimaktadir. Forex piyasalari ise yabanci paralarin birbiri arasindaki degisim oranindan faydalanilarak bir ülkenin para biriminin satin alindigi piyasadir. Dolayisiyla Forex piyasalari her ülke parasinin serbestçe alinip satildigi bir uluslararasi piyasadir.

Bu piyasalarda araci kuruluslar (ki bunlar bankalar, fonlar, sigorta sirketleri, bireysel islem yapanlar, emir toplayanlar seklinde karsimiza çikabilir) ile yatirimcilar yer alir. Yatirimcilar islemlerini dogrudan yapmak yerine piyasa yapicilar veya aracilar vasitasiyla yaparlar. Ancak bu piyasalarda islemler, nakit para ile degil kaydî banka parasi ile yapilmaktadir.  Kâr ya da zarar gerçeklestikten sonra bu net kâr veya zarar yatirimcinin hesabina yansitilmaktadir.

Bireysel olarak yapilan forex islemlerinden saglanan kazanç, gelir vergisinin konusuna girmemektedir. Burada gelir, nakdi sermayenin degerlendirilmesi sonucu elde edilmemekte, eldeki nakit sermayenin baska bir türden nakdi sermayeye çevrilmesi yoluyla saglanmaktadir. Yani burada nakdi sermayenin faiz, kâr payi veya kira gibi bir getirisi söz konusu degildir. Dolayisiyla bu islemlerden saglanan kazanci, menkul sermaye iradi olarak nitelendirmek mümkün degildir. Burada menkul kiymet alim satimi söz konusu olmadigindan deger artis kazancinin varligindan da söz edilemez. Öte yandan forex islemleri dövizdeki fiyat degisimlerinden fiziki alim satim olmaksizin yararlanmayi amaçladigindan vadeli islem ve opsiyon sözlesmesi olarak görülmesi de mümkün degildir.  Nitekim idari anlayis da özelge bazinda, görüsümüz dogrultusundadir. Ancak forex islemlerinin bir ticari isletme kapsaminda veya bir ticari isletmenin varligindan söz edilebilecek boyutta yapilmasi halinde kazanç, ticari kazanç kapsaminda vergilendirilmek durumundadir. Yine ayni sekilde tam mükellef kurumlarin forex islemlerinden kazanç saglamalari durumunda, bu kazanç kurum kazancina dahil olacak ve kurumlar vergisine tabi tutulacaktir.

Forex islemlerinden elde edilen kazançlarin gelir ve kurumlar vergisi karsisindaki durumu üzerinde pek fazla tartisma yoksa da, ayni seyi banka sigorta muamele vergisi (BSMV) için söylemek mümkün degildir.  

BSMV, banka, banker gibi kanunda belirtilen mükelleflerin lehlerine aldiklari para üzerinden genelde % 5 oraninda olmakla birlikte kambiyo islemlerinde sifir oraninda alinan bir vergidir.

89 sayili Gider Vergileri Genel Tebliginde bu konuda özetle, “forex islemlerinin nitelik itibariyle BSMV’ye tabi oldugu, ancak dövizdeki fiyat degisimlerinden fiziki alim satim olmaksizin yararlanmayi amaçladigindan kambiyo islemi olarak kabul edilemeyecegi” açiklamasi yer almistir. Dolayisiyla bankalarla banker kabul edilenlerin, sigorta sirketlerinin ve yetkili kuruluslarin forex islemleri dolayisla lehlerine aldiklari paralar, % 5 oraninda BSMV’ye tabi tutulmaktadir.

Ancak forex islemlerinin döviz üzerinden yapilmasina karsilik, sadece “fiziki alim satim teslimin gerçeklesmemesi” sebebiyle kambiyo islemi sayilmamasi, dolayisiyla sifir oranli vergilemeden yararlandirilmamasi, üzerinde düsünülmesi gereken bir konudur.

Kambiyo isleminin taniminda hareket noktasi olarak, 32 sayili Türk Parasi Kiymetini Koruma Hakkinda Kararinin esas alinmasi gerekmektedir. Bu Kararin 2. maddesinde “Efektif dahil yabanci parayla ödemeyi saglayan her nev'i hesap, belge ve vasitalar” (döviz) kambiyo seklinde tanimlanmis ayrica “dövize iliskin islemler” baslikli 6. Maddesinde “Sermaye Piyasasi Kurulu tarafindan yetkilendirilmis araci kuruluslarca, dövize ve kiymetli madene dayali vadeli islem ve opsiyon sözlesmeleri dahil sermaye piyasasi mevzuatina göre düzenlenmis her türlü türev araçlarin alim satiminin yapilabilecegi” (fikra 7), “Sermaye Piyasasi Kurulu tarafindan yetkilendirilmis yurt içinde veya yurt disinda bulunan araci kuruluslar araciligiyla her türlü türev araçlarinin alim satimi yapilabilecegi” (fikra 8) düzenlemesine yer verilmistir. Bu tanimlamalarda islemin dövizli islem, bir baska deyisle kambiyo islemi sayilmasi için fiziki teslim sart kosulmamistir.

Sermaye Piyasasi Kanununun 3. maddesinde (u bendi) ise döviz ve kiymetli madenler ile S. P. Kurulunca belirlenecek diger varliklar üzerine yapilacak kaldiraçli islemlerin türev araç olarak kabul edilecegi belirtilmistir. Bir türev araç, ayni zamanda kambiyo islemi de olabilir.  Ancak bunu belirleme yetkisi Hazine Müstesarligindadir[i].

Hazine Müstesarligi ise kambiyo islemlerinin kapsaminin belirlenmesinde 32 sayili Karardan hareketle islemlerin fiziki teslimatla sonuçlanip sonuçlanmamasi ayirimina gidilmeyerek, kambiyo tanimi kapsaminda yer alan kiymetlerle ilgili spot ve vadeli islemlerin genis yorumlanmasi gerektigi görüsündedir[ii].

Nitekim bir davada Istanbul 6. Vergi Mahkemesi E.2012/3154 K.2013/1463 sayi ve 5.6.2013 günlü kararinda “kaldiraçli döviz alim satim islemleri niteligi geregi kambiyo islemleri mahiyetinde olduguna ve 6802 sayili Gider Vergileri Yasasinda döviz alim satim islemlerinin fiziki teslimatli olmamasi durumunda kambiyo islemi olarak dikkate alinamayacagini öngören bir düzenlemeye yer verilmedigine” hükmetmistir.

Öte yandan Maliye Bakanligina kambiyo islemini tanimlama veya alt ayirimlarina göre türlere ayirma yetkisi veren bir düzenleme de bulunmamaktadir. Bu nedenle Bakanligin 89 sayili Gider Vergileri Kanunu Genel Tebligini bu açidan gözden geçirmesinde yarar vardir.



[i]. Sermaye Piyasasi Kurulunun 5.3.2013 gün ve 2144 sayili Yazisi

[ii]. Basbakanlik Hazine Müstesarliginin 9.1.2013 gün ve 469 sayili Yazisi